در پيرامون طوقه اين مخروط , باياي معبدي مربوط به هزاره اول قبل از ميلاد باقيمانده كه مورد كاوشعلمي باستان شناسي قرار گرفته است.

این کوه مخروطی هزاران سال پیش بر اثر وقوع آتش‌فشان بوجود آمده است و ساکنین منطقه تخت سلیمان تکاب این کوه زیبا و شگفت انگیز را زندان سلیمان یا زندان دیو می‌نامند و بر این باورند که حضرت سلیمان دیوهایی را که از فرمانش سرپیچی می‌کردند در این کوه زندانی می‌کرد.

این کوه پدیده‌ای بسیار جالبی است که حاصل میلیون‌ها سال فعالیت چشمه‌جوشان آرتزینی می‌باشد. منشاء آن نیز آبهای زیرزمینی بوده است.

 

طریقه بوجود آمدن این کوه عظیم به این صورت است که چشمه در ابتدا دریاچه‌ای در اطراف خود بوجود می آورد و آهک و املاح معدنی دیگر در اطراف دریاچه رسوب می کند و آب از اطراف آن سرازیر می شود و مجددا رسوب می‌دهد و این سیر سالیان سال ادامه می یابد تا اینکه چشمه‌ اولیه به صورت یک کوه مخروطی درمی‌آید.

پس از بوجود آمدن این کوه دهانه چشمه به دلایلی مسدود شده و آب درون کوه به مرور فرو می نشیند و کوه به شکل امروزی خود درمی‌آید.

در اطراف این کوه چشمه‌های متعدد آب گرم هنوز در حال فعالیت هستند و بطور کلی این ناحیه از نظر زمین شناسی بسیار پیچیده و خاص است. در طول تاریخ اقوام مختلفی نظیر ماناها (در هزاره اول قبل از میلاد مسیح) در دامنه‌ این کوه ساکن بوده‌اند.

 

 همچنین اهالی متعقدند این چشمه‌ها به علت وجود املاح معدنی کوه زندان خاصیت متعدد درمانی دارد. ارتفاع این کوه میان تهی مخروطی شکل از سطح زمین مجاور بین 97تا100متر است و در مرکز ان گودالی به قطر دهانه 65 متر وعمق 80 متر وجود دارد.

در طوقه این مخروط بقایای معبد مقدسی مربوط به هزاره اول قبل از میلاد وجود دارد که در دهه چهل توسط هیات باستان‌شناسی آلمانی مورد کاوش و مطالعه قرار گرفته است.

بعد از رونق آتشکده آذر گشنسب دوره ساسانی تا مدتی از کوه زندان سلیمان و تعدادی از واحدهای معماری آن به عنوان قلعه نگهبانی استفاده می‌شد.

آتشکده اذر گشنسب مهمترین آتشکده ساسانیان و به عنوان پایتخت مذهبی ایرانیان در مجموعه باستانی تخت سلیمان قرار دارد و یکی از سه آتشکده مهم زرتشتیان محسوب می شود.

برخی از باستان شناسان وکاوشگران اماکن تاریخی متعقدند این کوه اصلا سابقه آتش‌فشانی نداشته است، بلکه در ابتدا دریاچه‌ای شبیه دریاچه تخت سلیمان بوده که بعدها آب آن خشک شده و به صورت فعلی درآمده است.

همچنین در ارتفاع 65 متری این کوه دیواری مانند کمربند پس از حفاری مشاهده شده که طول آن در حدود 800 متر است.

زندان سلیمان در حالت کلی ساختار رسوبی مشابهی شبیه وضعیت فعلی مجموعه تخت سلیمان دارد. این کوه در زمان مانایی‌ها درحدود سالهای 660تا 830 قبل از میلاد به عنوان عبادتگاه استفاده می شده است و در دهه 60میلادی به منظور بررسی و مطالعه ساختار درونی گودال کوه زندان سلیمان یک هیات باستان شناسی آلمانی از سمت شمال شرقی دامنه آن تونلی حفر کردمد که بعد از آن عملیات مجدد مسدود گردید.

مجموعه میراث فرهنگی وگردشگری تخت سلیمان در42 کیلومتری شمال شرقی شهرستان تکاب در جنوب اذربایجان غربی به عنوان اثر ملی کشور در آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.